Gips jako minerał czy też skała od czasów starożytnych uważany był za piękny, trwały. Był używany jako materiał wiążący, budowlany i rzeźbiarski. Najstarsze ślady zastosowania gipsu sięgają 6500 roku p.n.e. i zostały odkryte przez archeologów badających freski z czasów neolitycznej społeczności w Anatolii (dzisiejsza Turcja). Ówcześni artyści już wtedy wykorzystywali gips (po sproszkowaniu i zmieszaniu z wodą) jako tynk, nakładając go na ściany skalne i tworząc w ten sposób podłoże pod freski z fantastycznymi scenami polowań.
Najstarszy i najlepiej udokumentowany opis gipsu, sporządził w starożytnej Grecji Teofrast z Eresos: używamy tej substancji w trakcie budowy jako pokrycia, a także dodajemy w miejscach, które chcemy wzmocnić.
Oprócz zastosowań w budownictwie gips okazał się wręcz niezbędny podczas stabilizacji niechcąco połamanych kończyn…
Bardzo niewielu z nas wie, że gips to uwodniony siarczan wapnia o wzorze cząsteczkowym CaSO4*2H2O. Tworzy się w lagunach, gdzie wody oceaniczne bogate w wapń i siarczany mogą powoli odparowywać. Rezultatem jest nagromadzenie dużych pokładów skał gipsowych. W okresie miocenu (23 mln lat temu) taką laguną były fragmenty dzisiejszego Ponidzia. Bardzo silne parowanie (temperatura powietrza wynosiła wtedy ok. 30-40°C) doprowadziło do wytrącenia się gipsu. Obecna różnorodność form gipsowych oddaje zmienność ówczesnych warunków morskich.
Gipsy były tu od dawna znane i wykorzystywane jako materiał budowlany (pierwsze wzmianki z XVII w.). Obecnie eksploatowane są dwa złoża Borków-Chwałowice i Leszcze. Ściany większości starych wyrobisk na Ponidziu odsłaniają różnorodność litofacji i struktur sedymentacyjnych.
To na Ponidziu znaleźć można wychodnie skał gipsowych z pięknymi kryształami gipsu, które ułożone są w specyficzny wzór przypominający jaskółcze ogony, przejść wąwozem, którego ściany zbudowane są z gipsu, zajrzeć do największej jaskini gipsowej, a na „skałkach słońcem rozognionych” patrzeć jak w słońcu migoczą kryształy gipsu niczym najcudowniejsze diamenty. I słuchać szumu strumyka, który przemyka miedzy załomami skalnymi.
Zobacz też: Ponidzie wiosenne, Ponidzie leniwe